Co to jest maszyna?

Co to jest maszyna? Wbrew pozorom odpowiedź na pytanie nie jest takie proste. Mogłoby się wydawać, ze wszyscy wiedzą, co to jest maszyna. Na pewno jest to jakieś urządzenie wyręczające człowieka w wykonywaniu skomplikowanej produkcji, lub urządzenie wykonujące za człowieka jakąś czynność, ale w przepisach prawnych określenie maszyna musi mieć jednoznaczne sformułowanie.

Nieudolną definicję maszyny wprowadziło Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. z dnia 18 listopada 2002 r.). Rozporządzenie to zostało wprowadzone jako przeniesienie do polskiego prawa dyrektyw 89/655/EWG, 95/63/WE i 2001/45/WE. Rozporządzenie to definiuje maszynę następująco:

Rozdz. 1 §1.  Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o “maszynie” – należy przez to rozumieć wszelkie maszyny i inne urządzenia techniczne, narzędzia oraz instalacje użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, w szczególności drabiny i rusztowania;

Z powyższej definicji wynika, że:

To tak, jakby powiedzieć, że masło składa się z masła i innych składników. Prawda, że definicja jest pozbawiona sensu? Definicja maszyny jest terminem bardzo ważnym, bowiem daje odpowiedź na pytanie o podległość pod rozporządzenie. Dziwnym trafem przeniesienie do polskiego prawa postanowień w/w dyrektyw “spowodowało” niefortunną zmianę definicji pojęcia “sprzętu roboczego”, bowiem w Art. 2 a) dyrektywy 89/655WE jest wyraźnie podana definicja sprzętu roboczego a już w Rozporządzeniu pojęcie “sprzętu roboczego” zastąpiono wiele znaczącym pojęciem “maszyny”, co do dziś wprowadza zamieszanie interpretacyjne. Jest to z pewnością niekonsekwentne tłumaczenie tzw. dyrektywy narzędziowej, gdzie pojęcie “sprzęt roboczy” zastąpiono pojęciem “maszyna”, a błąd tłumaczenia był i wciąż jest powodem wielu nieporozumień dotyczących m.in. tego, że zwykłą drabinę identyfikowano jako maszynę. W nowej dyrektywie narzędziowej z dnia 16 września 2009 r., gdzie tytuł jej brzmiał: “Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/104/WE dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)” wydanej w 3.10.2009 r. w tłumaczeniu na j. polski nie ma pojęcia “maszyny” a jedynie “sprzętu roboczego”, w skład którego wchodzą maszyny:Art. 2 a) “Sprzęt roboczy” – wszelkie maszyny, urządzenia, narzędzia lub instalacje użytkowane podczas pracy.Definicja ta podobna jest do definicji zawartej w dyrektywie 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r., która została przetłumaczona na j. polski 7.02.2005 r.:Art. 2 a) “Sprzęt roboczy” -wszelkie maszyny, aparaty, narzędzia lub instalacje użytkowane podczas pracy.

Co ciekawe, Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy obowiązuje do dziś. W Internetowym Systemie Aktów Prawnych (isap.sejm.gov.pl) w statucie aktu prawnego widnieje: obowiązujący.Już w starej dyrektywie maszynowej zdecydowano się zdefiniować maszynę jako zbiór logicznych powiązań, gdyż dyskusje na temat definicji pojęcia „maszyna” w wykazywały, że problemu nie da się załatwić lingwistycznie. W pierwszej dyrektywie maszynowej 98/37/WE maszynę zdefiniowano jako (art. 2a):

zespół, wyposażony lub przeznaczony do wyposażenia w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie. Definicję możemy przedstawić w formie logicznej wg poniższego rysunku:

Definicja maszyny obejmuje tu m.in. następujące wymagające omówienia elementy:

Wobec tego produktów posiadających części lub elementy, które nie są ze sobą sprzężone, nie uznaje się za maszyny. Nie wyklucza to możliwości dostarczania maszyn, których pewne części zostały zdemontowane do celów magazynowania lub transportu. W takich przypadkach maszyna musi zostać zaprojektowana i zbudowana w taki sposób, aby zapobiec błędom montażowym podczas montażu poszczególnych części [1]. Producent musi także dołączyć odpowiednią instrukcję montażu, biorąc pod uwagę, w stosownych przypadkach, ogólny poziom wykształcenia i wiedzę, jakich można w sposób uzasadniony oczekiwać od nieprofesjonalnych użytkowników [1].

Jest to zespół, który jest prawie maszyną, ale nie może samodzielnie służyć do konkretnego zastosowania. Jedynym przeznaczeniem maszyny nieukończonej jest włączenie do lub połączenie z inną maszyną lub inną maszyną nieukończoną lub wyposażeniem, tworząc w ten sposób maszynę, do której ma zastosowanie dyrektywa 2006/42/WE.

Przykładem maszyny nieukończonej jest np. silnik elektryczny z przekładnią, który sam w sobie nie służy do konkretnego zastosowania (sam silnik elektryczny nie jest maszyną w rozumieniu dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, ani jej nie podlega. Silnik elektryczny podlega dyrektywom: niskonapięciowej i o kompatybilności elektromagnetycznej), podobnie jak robot czy agregat hydrauliczny. Elementy te w połączeniu z maszyną finalną mogą zostać oddane do użytku tylko wtedy, gdy maszyna finalna uzyska deklarację zgodności zgodnie z załącznikiem I A dyrektywy maszynowe 2006/42/WE.

[1] Przewodnik dotyczący stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn wydanie II czerwiec 2002 r. Pod redakcją Iana Frasera (link)