O kodowaniu elementów sterowniczych

Poprzedni artykuł o czerwonym przycisku zatrzymania skłonił mnie do tego, aby temat kolorystyki i sposobu kodowania elementów sterowniczych rozwinąć, gdyż – jak się zaraz okaże – sposób kodowania nie jest taki oczywisty w stosowaniu i można popełnić wiele błędów. O kodowaniu elementów sterowniczych za pomocą koloru lub kształtu w przypadku maszyn, normy wyrażają się w sposób niejasny. Problem nasila się w przypadku stosowania dużej ilości informacji przekazywanej przez układ sterowania do operatora i braku nadążania norm za postępem. O tym, oraz o problemach, jakie można napotkać podczas wyboru sposobu kodowania elementów sterowniczych w niniejszym artykule.

W przypadku maszyn (podlegających postanowieniom dyrektywy MD 2006/42/WE), najważniejszą normą opisującą wyposażenie elektryczne jest norma PN-EN 60204-1 „Bezpieczeństwo maszyn; Wyposażenie elektryczne maszyn Część 1: wymagania ogólne”. W tej normie zawarte są dwie tabele z zawartością kodowania barwami przycisków i wskaźników świetlnych i znaczenie tych kolorów.

Tablica 2 wg 10.2.1 PN-EN 60204-1 zawiera kodowanie i znaczenie barw przycisków sterowniczych:

Tablica 3 wg 10.2.1 PN-EN 60204-1 zawiera kodowanie i znaczenie barw wskaźników świetlnych:

Nie jest tego dużo, a opisy kolorów wydają się jasne. Ostatnie wydanie normy PN-EN 60204-1 to rok 2010. W swych zasobach dysponuję jeszcze normą z roku 2001 i od tamtej pory niewiele się w powyższych tabelach zmieniło. Minęło już zatem co najmniej 16 lat, odkąd istnieje jednolite kodowanie barwami elementów sterowniczych.

Dlaczego poruszam tą kwestię? Czy warto zajmować się kolorystyką elementów sterowniczych, jeśli ta kolorystyka nie jest największym problemem w zestawieniu z innymi uchybieniami w projektowaniu maszyn? Otóż uważam, że od błahych spraw zaczynają się porażki, a poza tym na pewne rzeczy warto otworzyć oczy i zastanowić się nad pozornie oczywistymi zasadami, które sprawiają największe trudności.

Od kilku lat postęp techniki mocno ewoluuje. Dziś buduje się maszyny zinformatyzowane, gdzie oprócz podstawowych cech, do których maszyna została zaprojektowana, maszyny udostępniają ogromną ilość danych w postaci najróżniejszych informacji. Producenci komponentów systemów automatyki prześcigają się we wprowadzaniu do obrotu produktów odpowiadających standardom Industry 4.0, co powoduje, że już taki komponent może być źródłem wspomnianych informacji. Producenci maszyn OEM budując maszyny z wykorzystaniem takich komponentów mają dostęp do zaawansowanej diagnostyki udostępnianej przez te komponenty i często udostępniają ich diagnostykę w nadrzędnych systemach HMI i PLC. Dodatkowo, wyposażenie maszyny w dotykowy panel operatorski (za pomocą którego można zastąpić ogromną ilość elementów manipulacyjnych i wskaźników świetlnych) staje się dziś standardem.

Sytuacja taka nie spowoduje, że nagle znikną elementy manipulacyjne maszyny, ale powoduje to, że zmienia się funkcjonalność niektórych elementów manipulacyjnych i wskaźników świetlnych, przez co kolorystykę, którą tu chcę opisać stosować jest coraz trudniej i to postaram się udowodnić.

Zanim jednak przejdę do meritum  sprawy, warto przypomnieć, że konieczność stosowania sygnalizatorów w maszynach wymagana jest przede wszystkim przepisami dyrektywy maszynowej, w której znajduje się punkt 1.7.2.1. poświęcony urządzeniom ostrzegawczym: “W przypadku, gdy zdrowie i bezpieczeństwo osób może być zagrożone przez defekt w działaniu maszyny pozostawionej bez nadzoru, maszyna musi być wyposażona w  odpowiednią dźwiękową lub optyczną sygnalizację ostrzegawczą. W przypadku, gdy maszyna jest wyposażona w urządzenia ostrzegawcze, sygnały tych urządzeń muszą być jednoznaczne i łatwo dostrzegalne. Operator musi mieć zawsze możliwość sprawdzenia działania urządzeń ostrzegawczych. Wymagania wspólnotowych dyrektyw szczególnych dotyczące barw i sygnałów bezpieczeństwa muszą być przestrzegane”.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że oprócz normy PN-EN 60204-1 mamy do dyspozycji jeszcze jedną normę, która opisuje problematykę trochę z innej strony. Jest to norma PN-EN 981+A1 “Bezpieczeństwo maszyn; System dźwiękowych i wizualnych sygnałów bezpieczeństwa oraz sygnałów informacyjnych”. Dlaczego napisałem, że norma ta opisuje problematykę trochę z innej strony? Otóż norma ta ma zastosowanie tylko do sygnałów niebezpieczeństwa i informacji (pomijając elementy manipulacyjne), co do których stawia się wymaganie, aby były one wyraźnie odbierane i rozróżnialne, a to, że norma ta jest zharmonizowana z dyrektywą maszynową 2006/42/WE sprawia, że można ją używać jako uzupełnienie normy PN-EN 60204-1 szczególnie wtedy, gdy maszyna musi być wyposażona w sygnalizację akustyczną, którą to norma omawia w sposób bardzo szczegółowy.

My skupiamy się na barwach, dlatego poniżej przedstawiam tablicę 4 wg PN-EN 981+A1 (schemat dotyczący barw sygnałów wizualnych):

Kliknij poniżej, aby wyświetlić dalszą część artykułu