Dyrektywa EMC o kompatybilności elektromagnetycznej 2014/30/UE wprowadza takie definicje produktu jak urządzenie, aparatura, instalacja stacjonarna, instalacja ruchoma. W szczególności wszystkie te wymienione produkty dyrektywa o kompatybilności elektromagnetycznej EMC dzieli na aparaturę i instalację. Sama aparatura jest przedmiotem swobodnego przepływu wewnątrz Unii, ale instalacje stacjonarne są instalowane do stałego użytkowania w określonych miejscach, jako zestawy różnego rodzaju aparatury, a w stosownych przypadkach, także innych urządzeń. Nie wszystkie instalacje mogą być przez dyrektywę EMC traktowane jednakowo. Dlatego są niezbędne odrębne przepisy dotyczące każdej z tych dwóch kategorii.

Dyrektywa EMC o kompatybilności elektromagnetycznej 2014/30/UE wprowadza podział produktów podlegających dyrektywie w sposób, który może okazać się trudny do zinterpretowania. W niniejszym artykule mam zamiar wyjaśnić, w jaki sposób zidentyfikować produkt, aby w prawidłowy sposób dokonać jego oceny przed wprowadzeniem do obrotu.

Kiedy dyrektywa EMC o kompatybilności elektromagnetycznej nie ma zastosowania?

Aby odpowiedzieć na pytanie, do jakich produktów dyrektywa o kompatybilności elektromagnetycznej EMC ma zastosowanie, łatwiej jest wpierw wskazać produkty, do których dyrektywa EMC zastosowania nie ma. Zgodnie z p. 12 preambuły dyrektywy EMC, urządzenia z założenia nieszkodliwe są wyłączone z zakresu obowiązywania dyrektywy. Dla sklasyfikowania wyrobu, jako urządzenia z założenia nieszkodliwego, wymagane jest spełnienie następujących dwóch warunków [1]:

• charakterystyka właściwości fizycznych urządzenia musi być taka, by urządzenie nie było zdolne do wytwarzania lub przyczyniania się do emisji elektromagnetycznych, które wykraczają poza poziomy określone w normach zharmonizowanych z dyrektywą EMC;
• urządzenie musi działać bez niemożliwego do zaakceptowania pogorszenia jakości w obecności zaburzeń elektromagnetycznych występujących zwykle w środowisku, w którym urządzenie to jest wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem.

Obydwa warunki muszą zostać spełnione, aby zakwalifikować urządzenie jako nieszkodliwe z założenia. Zastosowanie powyższych warunków umożliwia wyłączenie następujących produktów ze stosowania dyrektywy EMC, pod warunkiem że nie zawierają one żadnej aktywnej części elektronicznej:

• kable i okablowanie, akcesoria do kabli, rozpatrywane osobno;
• sprzęt zawierający tylko obciążenia rezystancyjne bez żadnego automatycznego urządzenia przełączającego; na przykład proste domowe grzejniki bez sterowania, termostat lub wentylator;
• baterie i akumulatory (bez aktywnych obwodów elektronicznych);
• przewodowe słuchawki, głośniki bez wzmocnienia, gitarowe czujniki indukcyjne bez aktywnych części elektronicznych;
• lampy kieszonkowe (w tym zawierające diody LED) bez aktywnego obwodu elektronicznego;
• urządzenia zabezpieczające, które powodują jedynie krótkotrwałe, przejściowe zakłócenia podczas usuwania zwarcia lub nieprawidłowej sytuacji w obwodzie i które nie zawierają aktywnych elementów elektronicznych, np. bezpieczniki i wyłączniki bez aktywnych części elektronicznych lub aktywnych elementów;
• urządzenia o wysokim napięciu, w których potencjalne źródła zakłóceń są spowodowane jedynie zlokalizowanymi naprężeniami izolacji, które mogą być wynikiem procesu starzenia i są kontrolowane przez inne środki techniczne zawarte w normach produktowych niezwiązanych z EMC i które nie obejmują aktywnych części elektronicznych; przykładem mogą być cewki i transformatory wysokiego napięcia.

Inne urządzenia spełniające powyższe kryteria:

• silniki indukcyjne bez układów elektronicznych,
• zegarki kwarcowe (bez dodatkowych funkcji, np. Odbiorników radiowych),
• żarówki,
• przełączniki domowe i budowlane, które nie zawierają żadnych aktywnych elementów elektronicznych,
• anteny pasywne,
• wtyczki, gniazdka, listwy zaciskowe itp., które nie mają ochronników przeciwprzepięciowych.

Jeżeli produkt objęty oceną nie jest wymieniony w wykazie przykładów powyżej, a ocena EMC stanowi, że dana aparatura jest z natury łagodna pod względem kompatybilności elektromagnetycznej (zarówno pod względem emisji, jak i odporności) zgodnie z art. 2 ust. 2d, dyrektywa EMC nie ma zastosowania. Zaleca się jednak udokumentowanie wyników oceny i jej zakończenia.

Aby z łatwością zdecydować, czy dane urządzenie jest objęte zakresem dyrektywy EMC, oraz procedury, można to wykonać za pomocą poniższego algorytmu.

Co to jest aparatura wg dyrektywy EMC?

Zgodnie z art. 3 ust. 2 dyrektywy “komponenty” lub “podzespoły” przeznaczone do zainstalowania w urządzeniu przez użytkownika końcowego i “mobilne instalacje” są uważane za aparaturę.

Jednym z warunków wstępnych, aby urządzenie uznać za aparaturę jest to, że jest ono przeznaczone dla użytkownika końcowego. Użytkownik końcowy oznacza dowolną osobę fizyczną (np. konsumenta) lub osobę prawną (np. przedsiębiorstwo) używające lub zamierzające korzystać z urządzenia zgodnie z jego przeznaczeniem. Generalnie uważa się, że użytkownik końcowy nie posiada żadnych kwalifikacji w dziedzinie kompatybilności elektromagnetycznej.

Drugim warunkiem jest to, że urządzenie może powodować powstawanie zakłóceń elektromagnetycznych, lub zakłócenia takie mogą wpływać na jego normalne działanie.

Jeżeli oba te warunki nie są spełnione z powodu nieodłącznej charakterystyki urządzenia, wówczas urządzenie można uznać za samoistnie łagodne pod względem kompatybilności elektromagnetycznej, a zatem dyrektywa EMC nie ma dla takiego urządzenia zastosowania.

Gotowe urządzenie uważa się za aparaturę w rozumieniu dyrektywy EMC, jeśli jest ono przeznaczone dla użytkownika końcowego, a zatem musi spełniać wszystkie mające zastosowanie przepisy dyrektywy. Jeśli gotowe urządzenie jest dostępne na rynku dla wszystkich, należy spełnić wymagania dyrektywy EMC.

Gdy gotowe urządzenie jest przeznaczone wyłącznie do montażu przemysłowego w celu włączenia do innej aparatury, urządzenie to nie jest aparaturą w rozumieniu dyrektywy EMC i w związku z tym dyrektywa EMC nie ma dla takiego urządzenia zastosowania.

Zestawienie aparatury w kombinację urządzeń

Kombinacja kilku gotowych urządzeń, która jest udostępniana jako pojedyncza jednostka funkcjonalna przeznaczona dla użytkownika końcowego, uważana jest za aparaturę. Taki system, w rozumieniu dyrektywy EMC jest połączony, zaprojektowany, złożony i wprowadzony do obrotu pod jedną nazwą lub znakiem towarowym przez tę samą osobę (producenta). Zestaw ten jest przeznaczony do wprowadzenia do obrotu jako pojedyncza jednostka funkcjonalna do końcowego zastosowania oraz do zainstalowania w celu wykonania określonego zadania. Zatem dla takiego zestawu obowiązują wszystkie przepisy dyrektywy EMC, zdefiniowane dla aparatury.

Należy pamiętać o tym, że kombinacja dwóch lub więcej gotowych urządzeń zgodnych z założeniami dyrektywy EMC nie tworzą automatycznie “zgodnego” systemu, bo np. kombinacja programowalnych sterowników logicznych z oznaczeniem CE i napędów silnikowych może nie spełniać zasadniczych wymagań z powodu niewłaściwego montażu podzespołów. Stąd tak ważna jest wiedza na temat kompatybilności elektromagnetycznej u producentów maszyn, integratorów i automatyków. Jeśli produktem końcowym jest szafa elektryczna (maszyny), jest ona kombinacją urządzeń gotowych (systemem).

Szafa elektryczna (będąca układem sterowania maszyny) wraz z wyposażeniem elektrycznym maszyny jest w rozumieniu dyrektywy EMC kombinacją kilku gotowych urządzeń, udostępnianych jako pojedyncza jednostka funkcjonalna przeznaczona dla użytkownika końcowego. Zatem kombinacja szafy elektrycznej wraz z wyposażeniem elektrycznym jest aparaturą wg dyrektywy EMC.

Komponenty i podzespoły

W przeciwieństwie do gotowych urządzeń, komponenty / podzespoły zasadniczo nie posiadają odpowiedniej obudowy przeznaczonej do ich ostatecznego zastosowania. Komponenty / podzespoły są często przeznaczone do zamontowania lub dodania do urządzenia w celu dodania dodatkowej funkcji.

Komponenty lub podzespoły, które są:

• przeznaczone do włączenia w urządzenie przez użytkownika końcowego,
• dostępne dla użytkownika końcowego,

należy uważać za aparaturę w rozumieniu dyrektywy EMC o kompatybilności elektromagnetycznej. Instrukcje użytkowania towarzyszące komponentowi lub podzespołu powinny zawierać wszystkie istotne informacje i powinny zakładać, że użytkownik końcowy może dokonać korekty lub połączenia, nie mając świadomości implikacji kompatybilności elektromagnetycznej.

Przykłady komponentów uważanych za aparaturę w rozumieniu dyrektywy EMC:

• karty typu plug-in do komputerów,
• sterowniki programowalne,
• silniki elektryczne (z wyjątkiem silników indukcyjnych bez układów elektronicznych),
• dyski twarde,
• pendrive’y, karty SD,
• zasilacze, w postaci autonomicznych urządzeń lub sprzedawane osobno w celu instalacji przez użytkownika końcowego,
• elektroniczne sterowniki temperatury.

Komponenty i podzespoły przeznaczone do zamontowania przez osoby inne niż użytkownik końcowy w urządzeniu i/lub w następnym podzespole nie są uważane za “aparaturę”, a zatem nie są objęte dyrektywą EMC o kompatybilności elektromagnetycznej.

Przykłady komponentów nieuważanych za aparaturę w rozumieniu dyrektywy EMC to np. elementy elektryczne lub elektroniczne stanowiące część obwodu elektrycznego lub elektronicznego:

• elementy elektryczne lub elektroniczne stanowiące część obwodu elektrycznego lub elektronicznego,
• rezystory, kondensatory, cewki indukcyjne, filtry,
• układy scalone,
• przekaźniki elektromagnetyczne bez aktywnych części elektronicznych,
• zamki elektromagnetyczne bez aktywnych części elektronicznych,
• proste termostaty,
• lampy katodowe.

Co to są instalacje wg dyrektywy EMC?

Dyrektywa EMC o kompatybilności elektromagnetycznej dzieli instalacje na instalację stacjonarną i instalację ruchomą:

• (art. 3.1.3) „Instalacja stacjonarna” oznacza szczególną kombinację kilku rodzajów aparatury oraz, w stosownych przypadkach, innych urządzeń, które są montowane, instalowane i których przeznaczeniem jest stałe użytkowanie w z góry określonym miejscu;
• (art. 3.2) „instalacja ruchoma” określona jest jako połączenie kilku aparatur, a w stosownych przypadkach, innych urządzeń przeznaczonych do przenoszenia i użytkowania w wielu miejscach.

Definicja instalacji stacjonarnych dotyczy wszystkich instalacji, począwszy od najmniejszych – takich jak domowe instalacje elektryczne, aż po bardzo duże instalacje – takie jak ogólnokrajowe sieci elektryczne i sieci telekomunikacyjne. Definicją są objęte instalacje komercyjne i przemysłowe [1].

Definicja instalacji stacjonarnej obowiązuje również w odniesieniu do dużych maszyn (i ich zespołów takich jak linie produkcyjne), jeżeli spełniają one warunki określone w definicji. Duże maszyny w tradycyjnym znaczeniu tego określenia (takie jak duże prasy) są klasyfikowane jako aparatura [1].

“Instalacja stała” jest zatem terminem obejmującym wszystkie instalacje elektryczne, które zostały skonstruowane z myślą o trwałości. Definicja obejmuje wszystkie instalacje od najmniejszej instalacji elektrycznej do krajowych sieci elektrycznych i telefonicznych, w tym wszystkie instalacje komercyjne i przemysłowe.

Przykłady instalacji stałych

• zakłady przemysłowe,
• elektrownie,
• sieci energetyczne,
• sieci telekomunikacyjne,
• sieci telewizji kablowej,
• sieci komputerowe,
• instalacje do obsługi bagażu lotniczego,
• instalacje oświetlenia dróg startowych lotniska,
• magazyny automatyczne,
• stacje elektrowni wiatrowych,
• zakłady montujące samochody,
• przepompownie wody,
• stacje uzdatniania wody,
• infrastruktura kolejowa,
• instalacje klimatyzacyjne.

Instalacje ruchome które są zdefiniowane jako połączenie kilku aparatur (i w stosownych przypadkach innych urządzeń), które mają być przenoszone i obsługiwane w różnych lokalizacjach, są uważane za aparaturę. Wszystkie przepisy dyrektywy EMC, zdefiniowane dla aparatury, mają zastosowanie do instalacji mobilnych.

Zatem reasumując:

• Wymagania dla instalacji stacjonarnych nie obejmują oznakowania CE i konieczności sporządzania deklaracji zgodności WE; instalacje takie muszą jednak spełniać wymagania w zakresie ochrony.
• Instalacje ruchome są uznawane za aparaturę;

[1] Kompatybilność elektromagnetyczna 2004/108/WE – Projekt Bliźniaczy PL2005/IB/EC-01