Ocena ryzyka powinna być przygotowana wg wymagań zasadniczych opisanych w dyrektywie maszynowej 2006/42/WE. Elementy oceny ryzyka są podane w zał. 1 p. 1 zasad ogólnych w dyrektywie maszynowej. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć również w normie PN-EN ISO 12100 oraz w raporcie technicznym ISO/TR 14121-2.

Ocena ryzyka to proces iteracyjny, czyli taki, który polega na powtarzaniu danej operacji początkowo określoną liczbę razy lub aż do spełnienia określonego warunku. Wg Wikipedii iteracja to czynność powtarzania (najczęściej wielokrotnego) tej samej instrukcji (albo wielu instrukcji) w pętli. Celem iteracji w przypadku oceny ryzyka jest wyeliminowanie zagrożeń lub ich zmniejszenie do poziomu tzw. akceptowalnego ryzyka resztkowego. Iteracja w przypadku oceny ryzyka wg dyrektywy maszynowej musi być przeprowadzona zgodnie z zał. 1 p. 1.1.2 b):

• wyeliminowanie lub zminimalizowanie ryzyka, tak dalece jak jest to możliwe (projektowanie i wykonywanie maszyn bezpiecznych z samego założenia);
• podjęcie koniecznych środków ochronnych w związku z ryzykiem, którego nie można wyeliminować;
• informowanie użytkowników o ryzyku resztkowym, spowodowanym jakimikolwiek brakami w przyjętych środkach ochronnych, wskazanie, czy konieczne jest szczególne przeszkolenie oraz określenie potrzeby stosowania środków ochrony osobistej.

Zasada opisana powyżej jest potocznie znana pod postacią tzw. triady bezpieczeństwa:

 

O tym, czym jest ryzyko i w jaki sposób przebiega ocena ryzyka, pisałem w artykule “Rola i znaczenie oceny ryzyka w procesie budowy maszyn“.

Powiązany temat: Rola i znaczenie oceny ryzyka w procesie budowy maszyn

Wg dyrektywy maszynowej 2006/42/WE (zał. 1 p. 1), za pomocą iteracyjnego procesu oceny ryzyka i zmniejszania ryzyka, producent lub jego upoważniony przedstawiciel

• określa ograniczenia dotyczące maszyny, w tym zamierzonego używania i możliwego do przewidzenia w uzasadniony sposób niewłaściwego jej użycia,
• określa zagrożenia, jakie może stwarzać maszyna i związane z tym niebezpieczne sytuacje,
• szacuje ryzyko, biorąc pod uwagę stopień możliwych obrażeń lub uszczerbku na zdrowiu i prawdopodobieństwo ich wystąpienia,
• ocenia ryzyko, mając na celu ustalenie czy wymagane jest zmniejszenie ryzyka, zgodnie z celem niniejszej dyrektywy,
• eliminuje zagrożenia lub zmniejsza ryzyko związane z takimi zagrożeniami poprzez zastosowanie środków ochronnych

Wg raportu ISO/TR 14121-2 wybór określonej metody lub narzędzia są mniej ważne niż sam proces oceny ryzyka. Wnioski, jakie mają wypływać z wybranej metody oceny ryzyka powinny wynikać z dyscypliny procesu. W raporcie nie znajdziemy jednak informacji o tym, z czego ta dyscyplina powinna wynikać. Zatem trudno jest zaprzeczyć, że wybór konkretnej metody, dobrze opisanej i przygotowanej odpowiednio dla branży nie będzie wpływał na dyscyplinę procesu.

Celem oceny ryzyka jest identyfikacja zagrożeń oraz oszacowanie i ocena ryzyka w taki sposób, aby mogło być zredukowane do akceptowalnego poziomu. Istnieje również wiele metod i narzędzi do przeprowadzania oceny ryzyka. Wybierając metodę lub narzędzie do oceny ryzyka, należy rozważyć czy metody te lub narzędzia mogą mieć zastosowanie do maszyn, rozpatrują prawdopodobny charakter zagrożeń i zastosowanie ich pomaga w osiągnięciu celu, czyli zredukowania lub wyeliminowania zagrożeń. Należy również zwrócić uwagę na umiejętności, doświadczenie i preferencje zespołu.

Do przeprowadzenia oceny ryzyka przydatna jest dokumentacja zdjęciowa, rysunki techniczne, diagramy, schematy czy materiały wideo. Niebagatelne znaczenie w procesie oceny ryzyka ma wiedza o podobnych maszynach lub prototypach projektu, jeśli są dostępne.

Korzystanie z maszyny można opisać w kategoriach zadań związanych z zamierzonym użytkowaniem i możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia maszyny. Projektanci maszyn, użytkownicy i integratorzy powinni komunikować się ze sobą, gdy tylko jest to możliwe, aby upewnić się, że wszystkie możliwości zastosowania maszyny, w tym dające się przewidzieć nieprawidłowe użycie, zostały zidentyfikowane. Analiza zadania i sytuacje w pracy powinny zatem obejmować pracowników obsługi i konserwacji. Należy przy tym rozważyć:

• informacje dotyczące użytkowania dostarczone wraz z maszyną, jeżeli są dostępne;
• najprostszy lub najszybszy sposób wykonania zadania, który może się różnić od zadań określonych w instrukcjach i procedurach;
• zachowanie odruchowe osób w przypadku wadliwego działania, incydentu lub awarii podczas korzystania z maszyny;
• błąd ludzki.

Co powinna zawierać ocena ryzyka?

Nieodłączną częścią oceny ryzyka są następujące jej części:

• określenie ograniczeń dotyczących maszyny,
• identyfikacja zagrożeń,
• szacowanie i redukcja ryzyka.

Określenie ograniczeń dotyczących maszyny

Ocena ryzyka rozpoczyna się od określenia ograniczeń dotyczących maszyny, z uwzględnieniem wszystkich faz życia maszyny. Celem tego kroku jest posiadanie jasnego opisu możliwości funkcjonalnych maszyny, jej zamierzonego zastosowania i możliwości do przewidzenia niewłaściwego użycia oraz rodzaju środowiska, w którym może być stosowana i utrzymywana. Określenie ograniczeń ma na celu ułatwienie badania funkcjonalności maszyny i zadań związanych z maszyną sposób, w jaki maszyna jest używana.

Maszynę można opisać w kategoriach różnych części, mechanizmów lub funkcji w oparciu o jej konstrukcję i operacji takich jak:

• zasilanie w energię;
• sterowanie;
• dostarczanie;
• przetwarzanie;
• ruch / posuw;
• podnoszenie;
• konstrukcja maszyny lub podłoże zapewniające stabilność / mobilność;
• przyłącza.

Identyfikacja zagrożeń

Po określeniu ograniczeń dotyczących maszyny istotnym krokiem w każdym procesie oceny ryzyka stwarzanego przez maszyny jest systematyczna identyfikacja zagrożeń (istniejących stale i tych, które mogą powstać w sposób nieoczekiwany), sytuacji zagrożenia i/lub zdarzeń niebezpiecznych, które można w rozsądny sposób przewidzieć we wszystkich fazach cyklu „życia” maszyny, tzn. podczas:

• transportu, montażu i instalowania;
• przekazywania do eksploatacji;
• użytkowania;
• wycofywania z eksploatacji, demontażu i złomowania.

Tylko wówczas, gdy zagrożenia zostaną zidentyfikowane, można podjąć odpowiednie kroki w celu wyeliminowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka. W celu zidentyfikowania zagrożeń należy określić operacje, które wykonuje maszyna i zadania, które wykonuje człowiek wchodzący w interakcję z maszyną, z uwzględnieniem różnych elementów maszyny, jej mechanizmów lub funkcji, przetwarzanych przez nią materiałów oraz środowiska, w którym maszyna może być użytkowana.

Celem identyfikacji zagrożeń jest stworzenie listy zagrożeń, niebezpiecznych sytuacji i niebezpiecznych zdarzeń, które umożliwiają opisanie możliwych scenariuszy wypadków pod kątem tego, jak i kiedy sytuacja niebezpieczna może prowadzić do szkód.

Użytecznym punktem wyjścia dla istotnych zagrożeń są przykłady zagrożeń, sytuacji zagrożenia i zdarzeń niebezpiecznych wg załącznika 2 PN-EN ISO 12100, który może być używany jako ogólna lista kontrolna.

Identyfikacja zagrożeń powinna być rejestrowana w miarę jej postępu. System do zapisu informacji powinien być zorganizowany w taki sposób, aby odpowiednio opisać następujące informacje:

• zagrożenie i jego lokalizacja (strefa zagrożenia);
• sytuację niebezpieczną, wskazując różne rodzaje osób (takie jak personel konserwacyjny, operatorzy, przechodnie) oraz zadania lub czynności, które wykonują, narażając ich na niebezpieczeństwo;
• w jaki sposób niebezpieczna sytuacja może prowadzić do szkody w wyniku niebezpiecznego zdarzenia lub długotrwałego narażenia.

Czasami na tym etapie procesu oceny ryzyka można również przewidzieć następujące informacje i odpowiednio je zarejestrować:

• charakter i dotkliwość szkody (następstwa) w specyficznej dla maszyny maszynie (np. palce zmiażdżone przez naciśnięcie w dół prasy podczas regulacji przedmiotu obrabianego) zamiast ogólnych (na przykład zgniatanie) terminów;
• istniejące środki ochronne i ich skuteczność.

Szacowanie i redukcja ryzyka

Wg wymagania 5.5.1 normy PN-EN ISO 12100, po zidentyfikowaniu zagrożeń należy oszacować ryzyko w odniesieniu do każdej sytuacji zagrożenia poprzez określenie następujących elementów ryzyka:

1. ciężkości szkody,
2. prawdopodobieństwa powstania tej szkody, która jest funkcją
   • narażenia osoby (osób) na zagrożenie,
   • zaistnienia zdarzenia niebezpiecznego,
   • technicznych i ludzkich możliwości uniknięcia lub ograniczenia tej szkody.

Wymaganie to w całości zgodne jest z definicją ryzyka opisaną w p. 5.5.2.1.

Szacowanie ryzyka musi odbywać się tak, aby pod uwagę były brane wszystkie zdefiniowane elementy ryzyka. Norma PN-EN ISO 12100 oraz raport techniczny ISO/TR 14121-2 nie narzucają metody oceny ryzyka. Ale wg powyższego wymagania, aby zachować zgodność z normą PN-EN ISO 12100, powinno się wybierać takie metody oceny ryzyka, które są najbardziej zbliżone do obowiązującej definicji ryzyka.