Modernizacja maszyny – co powinniśmy wiedzieć

Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE nie wyjaśnia, w jaki sposób ocenić, czy modyfikacja jest “znaczna” czy nie i tym samym trudno na podstawie informacji zawartych w dyrektywie (oraz w przewodniku do dyrektywy maszynowej) ocenić, czy po przeprowadzonej modyfikacji powstaje nowy produkt.

Niejasne lub niepoprawne wskazanie zasadniczych wymagań w dyrektywie maszynowej powoduje, że należy dodatkowo zastosować inne specyfikacje techniczne lub opracować rozwiązania zgodne z ogólną wiedzą inżynieryjną lub naukową, dostępną w literaturze fachowej w celu spełnienia zasadniczych wymagań. Okazuje się, że jest już specyfikacja dotycząca tej problematyki. Niemieckie ministerstwo Bundesministerium für Arbet und Soziales już w roku 2000 wydało dokument “Wesentliche Veränderung von Maschinen” (obecnie jest już dostępna wersja z 9.04.2015 do ściągnięcia tutaj), który tą kwestię próbuje sformalizować. Dokument ma formę logiczną opartą się na koncepcji iteracyjnej oceny ryzyka. Zaproponowana przez ten dokument ocena jest dobrym i logicznym punktem odniesienia dla sformułowania bardziej szczegółowych i odpowiednich dla danego typu urządzeń technicznych algorytmów. Na podstawie poniższego algorytmu powstało wiele bardziej szczegółowych opracowań.

Podczas modyfikowania maszyny należy w każdym indywidualnym przypadku ustalić, czy modernizacja maszyny nie przyczyniła się do powstania nowych zagrożeń lub czy istniejące zagrożenia nie uległy zwiększeniu.

Możliwe są 3 przypadki:

1. Nie ma nowych zagrożeń, a modyfikacja nie przyczyniła się do zwiększenia już istniejących, przez co maszynę można uznać za bezpieczną.
2. Pojawia się nowe zagrożenie lub zwiększenie już istniejącego ryzyka, lecz użyte pierwotne środki ochronne maszyny są wystarczające, aby uznać maszynę za bezpieczną.
3. Pojawia się nowe zagrożenie lub istniejące ryzyko uległo zwiększeniu, a użyte pierwotne środki ochronne maszyny są niewystarczające lub nieodpowiednie do tego celu.

W przypadku 1 i 2 dodatkowe środki ochronne nie są wymagane. W przypadku 3 należy poprzez ocenę ryzyka sprawdzić, czy nastąpiła znacząca zmiana. Należy ustalić, czy możliwe jest doprowadzenie do bezpiecznego stanu maszyny za pomocą prostych środków ochronnych tak, aby uznać zagrożenie za wystarczająco wyeliminowane lub zminimalizowane (przynajmniej do stanu przed modyfikacją). Proste środki ochronne to takie, które nie ingerują (lub nieznacząco ingerują) w istniejącą kontrolę bezpieczeństwa maszyny i takie, które można włączyć w urządzenia ochronne, których przetwarzanie jest już zaprojektowane i takie, które niezależnie od istniejącego sterowania bezpieczeństwa ukierunkowane są wyłącznie na zatrzymanie niebezpiecznych funkcji maszyny.

Modyfikacja, podczas której powstała konieczność wymiany istotnych części składowych maszyny na identyczne elementy lub komponenty o identycznej funkcji i identycznym poziomie bezpieczeństwa oraz zainstalowanie urządzeń zabezpieczających, które podnoszą poziom bezpieczeństwa maszyny i jednocześnie nie pozwalają na wprowadzanie nowej funkcjonalności, nie może być uznawana za powstanie nowej maszyny.

Niezależnie jednak od wyniku oceny modyfikacji maszyny, inne przepisy mogą nakładać na pracodawcę konieczność sprawdzenia, czy po udostępnieniu maszyny po modyfikacji (czy to znaczącej czy nie) konieczne jest zastosowanie dodatkowych środków ochronnych. Dyrektywa 2009/104/WE w art. 3 nakazuje, aby pracodawca podejmował “konieczne środki zapewniające, aby sprzęt roboczy (czyli maszyny) udostępniany pracownikom w przedsiębiorstwie lub zakładzie był właściwy do wykonania pracy lub był odpowiednio przystosowany do tego celu i mógł być użytkowany przez pracowników bez szkody dla ich bezpieczeństwa i zdrowia”. §2.1 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy zawiera podobną treść i niczego nowszego nie wprowadza. Co kryje się pod tym wymaganiem, czyli jakie środki podejmuje pracodawca? Tego nie sprecyzowano. Sięgnąć można zatem do niemieckiego rozporządzenia dotyczącego przepisów bezpieczeństwa w korzystaniu ze sprzętu roboczego BertSichV, gdzie można znaleźć wiele wyjaśniających tą kwestię (i nie tylko tą) informacji. Forma tego dokumentu nie obowiązuje w polskim prawie, niemniej jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby wymagania zawarte w tym dokumencie zastosować jako dobrą praktykę inżynierską. W §3 tego dokumentu, dotyczącym oceny ryzyka można znaleźć wymaganie, aby pracodawca ocenił zagrożenia, które powstają i wprowadził niezbędne i odpowiednie środki ochronne oraz aktualizował ocenę ryzyka m.in. w przypadku modyfikacji sprzętu roboczego. Konieczność przeprowadzania oceny ryzyka oraz kryteria oceny są w tym dokumencie szczegółowo opisane, więc zachęcam do zapoznania się z tym dokumentem. Przepisy niemieckie szczegółowo opisują procedurę udostępnienia sprzętu roboczego (maszyny) do użytkowania, zgodnie z którą przed użytkowaniem sprzętu roboczego pracodawca musi zapewnić, że:

1. przeprowadził ocenę ryzyka;
2. podjął (zgodnie z aktualnym stanem wiedzy techniki) zastosowanie koniecznych i odpowiednich do tego celu środków ochronnych;
3. ustalił, ze użytkowanie sprzętu roboczego jest bezpieczne.

Pracodawca musi przy tym uzyskać niezbędne informacje do przeprowadzenia oceny ryzyka, takie jak zasady, ustalenia, instrukcje użytkowania i wyniki udostępnianych mu zaleceń opieki medycznej, biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy techniki uwzględniając ergonomię, wiek, procedury i organizację pracy, fizyczne i psychiczne obciążenie pracowników oraz przewidywalne awarie i zagrożenia. Jeśli pracodawca nie posiada niezbędnej wiedzy do tego, aby wykonać ocenę ryzyka, musi zasięgnąć porady eksperta.

Znacząco zmodyfikowana maszyna jest traktowana jako nowa. Oznacza to wówczas, że osoba odpowiedzialna za istotną zmianę staje się producentem maszyny i musi tym samym wypełnić zobowiązania producenta zgodnie z dyrektywą maszynową 2006/42/WE.

Producent znacznie zmodyfikowanej maszyny musi zapewnić, że istotnie zmodyfikowana maszyna spełnia wymagania zasadnicze w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa pracy, przeprowadza odpowiednią procedurę oceny zgodności, dostarcza instrukcję obsługi i jeśli to konieczne, dostarcza na znacznie zmodyfikowanej maszynie ostrzeżenia o ryzyku resztkowym, którego nie można zminimalizować za pomocą zgodnych z aktualnym stanem wiedzy techniki technicznych środków bezpieczeństwa. Na końcu producent wystawia deklarację zgodności i umieszcza oznakowanie CE na znacznie zmodyfikowanej maszynie.