Problem braku aktualizacji norm – cz. 1 prasy hydrauliczne
Problem braku aktualizacji norm, które w niedostateczny sposób odzwierciedlają aktualny stan wiedzy techniki, jeśli występuje, powoduje utrudnienia w poszukiwaniu właściwej drogi we wdrażaniu niektórych technicznych środków bezpieczeństwa. Sprzeczne informacje zawarte w takich normach stanowią wzajemnie wykluczające się wymagania. Informacje zawarte w obowiązujących normach, które w swej treści odsyłają do wycofanych już norm, pozostają wciąż w obydwu przypadkach wymaganiami zasadniczymi i powodują, że projektant ma problem z ich zastosowaniem w praktyce. O tym niniejszy artykuł, w części pierwszej jako przykład posłużą prasy hydrauliczne.
W niniejszym artykule chciałbym skupić się na problemie, z którym spotkałem się osobiście, a który trudno jednoznacznie rozwiązać. Trudno, jeśli z jednej strony w projektowaniu systemów sterowania związanych z bezpieczeństwem obowiązuje nas stosowanie aktualnie obowiązujących norm, a z drugiej strony niektóre normy typu B i C od lat nie są aktualizowane. Te nowsze normy wciąż odnoszą się do norm, które nie obowiązują już od lat niemal dziesięciu. Mam tu na myśli w szczególności normę PN-EN 954-1 “Maszyny. Bezpieczeństwo. Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem. Część 1: Ogólne zasady projektowania”. Norma ta, której wycofywanie rozpoczęło się od roku 2009 z przedłużeniem okresu domniemania zgodności do roku 2011 jest nadal istotną normą, do której odsyłają inne normy obowiązujące i nie zmieniające się od lat.
Norma PN-EN 954-1 została zastąpiona przez normę PN-EN ISO 13849-1 i sprawa mogłaby wydawać się jasna. Norma PN-EN 954-1 z dniem 31.12.2011 roku straciła moc domniemania zgodności z wymaganiami zasadniczymi i począwszy od tego dnia należy stosować normę PN-EN ISO 13849-1. Koniec, kropka.
Teraz bierzemy do ręki inną normę, która od tamtej pory się nie zmieniła. Norma ta przykładowo w punkcie dotyczącym projektowania obwodów sterowania związanych z bezpieczeństwem odsyła do normy PN-EN 954-1. Wiemy o tym, że norma ta w obecnej chwili już nie obowiązuje, wobec czego stosujemy normę PN-EN ISO 13849-1. Sprawa jest wyjaśniona? No tak, nie pozostawia to żadnych wątpliwości.
Problem występuje w niektórych przypadkach. Jeden z przypadków, jaki chcę omówić w tym artykule dotyczy normy typu C PN-EN 693+A1 “Obrabiarki. Bezpieczeństwo. Prasy hydrauliczne”, gdzie w p. 5.3.1 można znaleźć taki oto zapis “(…) elementy systemu sterowania związane z bezpieczeństwem powinny odpowiadać kategorii 4 wg EN 954-1:1996″. Jeśli w obecnych latach, zamiast normy PN-EN 954-1 należy stosować normę PN-EN ISO 13849-1, logicznie należałoby odnieść się do wymagań nowej normy. Jeśli norma PN-EN 954-1 wymagała najbardziej rygorystycznej kategorii 4, to wg nowej normy PN-EN ISO 13849-1 należałoby wybrać najbardziej rygorystyczny poziom zapewnienia bezpieczeństwa, zgodnie z grafem umieszczonym poniżej. Czy tak? Jest to całkiem logicznie uzasadnione podejście.
Zanim przejdę do sedna, chciałbym rozwinąć problematykę wracając do normy PN-EN 954-1. W latach obowiązywania tej normy postęp techniczny umożliwiał już stosowanie programowalnych systemów bezpieczeństwa, a obowiązywanie tej normy wykluczało możliwości ich wykorzystania. W związku z tym, norma ta niedostatecznie obejmowała aktualny stan wiedzy techniki. Normie tej zarzucano również to, że zbyt ogólnie podchodzi ona do problematyki zapewnienia bezpieczeństwa, opisując jedynie sposób wyboru kategorii bezpieczeństwa, jako jedyną drogę do uzyskania wyniku. Praktyka zaś wykazała, że niekoniecznie najbardziej rygorystyczne rozwiązanie jest rozwiązaniem najlepszym. Norma skupia się na jakościowym podejściu, przytaczając kategorie bezpieczeństwa i opisując zachowanie się elementów sterowania związanych z bezpieczeństwem dla każdej z kategorii. Niewiele zaś mówi o wskaźniku ilościowym, opisującym niezawodność użytych elementów w funkcji czasu, gdyż – jak się okazało – niekoniecznie zastosowanie kategorii 3 lub 4 musi być lepsze od kategorii 2. Innymi słowy – nie zawsze związek wysokości ryzyka z wybraną kategorią był przekonujący, co doprowadziło do przekonania, że w kształtowaniu niezawodności systemu bezpieczeństwa ważne są również zagadnienia probabilistyczne.