Przez pojęcie “wprowadzanie do obrotu” należy rozumieć udostępnienie maszyny po raz pierwszy we Wspólnocie z zamiarem jej dystrybucji lub użytkowania, za wynagrodzeniem lub bezpłatnie.

W celu poświadczenia zgodności maszyny z przepisami dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, producent lub jego upoważniony przedstawiciel stosuje jedną z procedur oceny zgodności. Zanim maszyna zostanie wprowadzona do obrotu i oddana do użytku, producent zobowiązany jest sprawdzić, czy jego produkt spełnia wymagania zasadnicze.

Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE przewiduje zastosowanie jednego z trzech modułów oceny zgodności:

1. Ocena zgodności połączona z kontrolą wewnętrzną w fazie wytwarzania maszyny (Moduł A), opisana w załączniku VIII dyrektywy maszynowej,
2. Badanie typu WE (Moduł B), opisane w załączniku IX dyrektywy maszynowej,
3. Pełne zapewnienie jakości (Moduł H) opisane w załączniku X dyrektywy maszynowej.

Producent, na podstawie poniższego algorytmu wybiera odpowiedni moduł, po czym przeprowadza i dokumentuje ocenę zgodności wg opisu umieszczonego w odpowiednim załączniku.

We wszystkich trzech modułach oceny zgodności producent musi przygotować dokumentację techniczną wg p. A załącznik VII dyrektywy maszynowej. Procedura oceny zgodności powinna zawierać udokumentowany przebieg oceny zgodności wszystkich podanych wymagań dotyczących dokumentacji technicznej.

Producent może zlecić przeprowadzenie oceny zgodności, o czym wyraźnie mówi ustawa o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku. To, że producent musi przeprowadzić ocenę zgodności, nie oznacza, że dokumentacja ta w całości musi trafić wraz z maszyną do użytkownika. Dokumentacja ta musi być udostępniana do wglądu właściwym organom krajowym przez okres przynajmniej 10 lat od daty produkcji maszyny lub, w przypadku produkcji seryjnej, od daty wyprodukowania ostatniego egzemplarza. To, co powinien otrzymać użytkownik wraz z maszyną opisane jest w art. 5 dyrektywy maszynowej. Kolorem czerwonym zaznaczyłem wyraźnie te wymagania, które dotyczą treści, jakie musi użytkownikowi dostarczyć producent.

Przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub oddaniem do użytku producent lub jego upoważniony przedstawiciel:

1. zapewnia, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określone w załączniku I;
2. zapewnia, że dostępna jest dokumentacja techniczna określona w załączniku VII część A
3. dostarcza, w szczególności, niezbędnych informacji, takich jak instrukcje;
4. przeprowadza właściwe procedury oceny zgodności zgodnie z art. 12;
5. sporządza deklarację zgodności WE zgodnie z załącznikiem II część 1 sekcja A i zapewnia, że została dołączona do maszyny;
6. umieszcza oznakowanie CE zgodnie z art. 16.

Innego rodzaju informacji producent nie jest zobowiązany przekazywać. Ma natomiast mieć je w posiadaniu na wypadek kontroli przez organy nadzoru rynku. Proszę zauważyć, że nie ma obowiązku przekazywania dokumentacji technicznej maszyny (punkt c), która zawiera m.in. rysunki zestawieniowe i schematy obwodów sterowania.

Osobną kwestią jest wyjaśnienie, czy zatem schematy obwodów sterowania i rysunki zestawieniowe muszą być dostarczane użytkownikowi wraz z maszyną czy nie? Z analizy wymagań zasadniczych, opisanych w dyrektywie maszynowej, a które przytoczono powyżej, możemy dojść do wniosku, że nie ma takiego obowiązku. Należy jednak mieć na uwadze, że jednym z wymagań, jakie dotyczą treści instrukcji dostarczanej użytkownikowi jest wymaganie dotyczące rysunków i schematów, jakie muszą być dostarczone w celu objaśnienia niezbędnego do użytkowania, konserwacji i naprawy. Należy pamiętać o tym, że usuwanie awarii to również użytkowanie maszyny i jeśli brak schematów lub rysunków mogłoby spowodować, że użytkowanie, naprawa lub czynności konserwacyjne będą przyczyną braku wyczerpujących wyjaśnień, to oznaczać to może, że tego typu dokumentację należy dostarczyć wraz z maszyną.

Aby użytkownik miał pewność, że otrzymuje produkt bezpieczny, powinien zweryfikować w/w wymagania, które musi zapewnić producent.

Z tego jednak powodu, że producent nie ma obowiązku dostarczania pełnej dokumentacji produktu, użytkownik powinien wykonać własną procedurę odbioru maszyny, za pomocą której zweryfikuje zapewnienie wymagań zasadniczych producenta. I tu uwaga. Brak obowiązku przekazywania pełnej dokumentacji technicznej maszyny (wg w załącznika VII część A) przez producenta nie oznacza, że użytkownik może domagać się przekazania tej dokumentacji. Pewne procedury oceny zgodności lub dokumentacja towarzysząca są w oczywisty sposób własnością intelektualną producenta, a przekazywanie ich z dużym prawdopodobieństwem skutkuje wykorzystaniem ich przez firmy konkurencyjne.

W przypadku instrukcji, użytkownik w swoich procedurach odbioru maszyny powinien umieścić sposoby weryfikacji nast. zagadnień:

• Czy są dostępne wyczerpujące instrukcje użytkowania?
• Czy instrukcje użytkowania i konserwacji zawierają informacje dotyczące bezpiecznego użytkowania urządzenia?
• Czy instrukcje użytkowania i konserwacji są sporządzone w języku urzędowym nabywcy?
• Czy instrukcja użytkowania i konserwacji zawiera informacje o użytkowaniu maszyny zgodnie z przeznaczeniem?
• Czy instrukcja użytkowania i konserwacji zawiera informacje o możliwym do przewidzeniu jej niewłaściwym użyciu?
• Czy w przypadku, gdy maszyna jest przeznaczona do stosowania przez użytkowników nieprofesjonalnych, instrukcja uwzględnia ogólny poziom wykształcenia i sprawności umysłowej, jakich można w sposób uzasadniony oczekiwać od tych użytkowników?
• Czy treść instrukcji zawiera informujące o ryzyku resztkowym?

Odpowiedzi na te pytania powinny dostarczyć użytkownikowi informacji, czy maszyna nadaje się do zadania, do którego została zaprojektowana. Po weryfikacji dokumentacji należy sprawdzić, czy dokumentacja opisująca sposób obsługi maszyny jest zgodna z samą maszyną.

Dobrą praktyką we wprowadzaniu do obrotu i oddaniu do użytku bezpiecznych maszyn jest wyspecyfikowanie dokładnych wymagań odnośnie wydajności maszyny. Pisałem już o tym w artykule “Urządzenia ochronne – koncepcja zapewnienia ochrony w 5 krokach“. Konsultacja dotycząca wydajności maszyny i wyjaśnienie potrzeb użytkownika przed zakupem maszyny przyczyniają się do wyeliminowania niewłaściwego użytkowania maszyny, w tym do manipulacji przy urządzeniach zabezpieczających. W trakcie opracowania warunków wydajnościowych maszyny istotne będzie wyjaśnienie przydatności maszyny do określonego celu. Należy wyjaśnić, w jaki sposób użytkownik będzie korzystał z maszyny i jakie warunki środowiskowe będą panowały w miejscu jej instalacji.

Obydwie strony (zarówno użytkownik jak i producent) muszą ustalić, czy koncepcja konstrukcyjna pasuje do celu, jaki został postawiony. Użytkownik musi podać wymagania dotyczące użytkowania najlepiej w formie pisemnej. Na podstawie wymagań użytkownika, producent opracowuje odpowiedni zakres zadań, jakie są niezbędne do uzyskania celu. Warunki wydajnościowe będą osiągalne m.in. wówczas, gdy zostanie osiągnięty odpowiedni poziom łatwości obsługi maszyny. Maszyna, spełniając potrzeby klienta musi jednocześnie być przyjazna użytkownikowi i spełniać zasady ergonomii. Szczególnie jest to istotne podczas usuwania awarii, przeglądów i konserwacji oraz w przypadku konieczności obserwacji procesu produkcji.

W przypadku samej maszyny, użytkownik w swoich procedurach odbioru maszyny powinien umieścić sposoby weryfikacji nast. zagadnień:

• Czy maszyna posiada wszystkie wymagane osłony zabezpieczające przed dostępem do stref niebezpiecznych?
• Czy na maszynie znajdują się odpowiednie piktogramy informujące o ryzyku resztkowym?
• Czy techniczne środki bezpieczeństwa działają poprawnie i nie jest możliwe ich łatwe obejście?
• Czy dostatecznie uniknięto występowania zagrożeń dzięki naturalnie bezpiecznej konstrukcji?
• Czy punkty regulacji i nastawiania są umieszczone poza strefą niebezpieczną maszyny?
• Czy dostęp do strefy niebezpiecznej jest możliwy tylko wówczas, gdy maszyna znajduje się w bezpiecznym stanie?
• Czy w przypadku, gdy jest to konieczne, istnieje wystarczająca przestrzeń umożliwiająca obserwację procesu?
• Czy w przypadku, gdy jest to konieczne, zapewniono specjalne tryby pracy umożliwiające w bezpieczny sposób skontrolować działanie maszyny?
• Czy osłony zaprojektowane są tak, aby same w sobie nie stanowiły zagrożenia?
• Czy osłony zaprojektowane są tak, aby umożliwić łatwą i prostą obsługę bez zbędnego utrudniania użytkownikowi?
• Czy osłony są tak zaprojektowane, aby po odkręceniu nie pozostawały w pozycji ochronnej?
• Czy zatrzymanie procesu skutkuje bezproblemowym, ponownym uruchomieniem maszyny?
• Czy maszyna pozbawiona jest możliwością niezamierzonego jej uruchomienia po wyłączeniu i włączaniu zasilania?
• Czy zapewniona jest nienaruszalność urządzeń zabezpieczających dostęp do stref niebezpiecznych (np. mocowanie poprzez specjalne śruby, nitowanie, spawanie)?

Powyższa lista nie jest kompletna. Sporządzenie takiej listy i weryfikacja skutecznie przyczynią się do wyeliminowania wprowadzania do obrotu maszyn niebezpiecznych. Wykrycie luk w bezpieczeństwie maszyny i ich eliminowanie poprzez odpowiedni projekt spowoduje, że niepotrzebne staną się manipulacje przy urządzeniach ochronnych, które zostały dzięki takiej weryfikacji użyte w sposób prawidłowy, niezakłócający pracy operatora maszyny.